Dünyanın ilk chatbot’u ELIZA, MIT arşivlerinden çıkarılan orijinal 1960’lar bilgisayar koduyla yeniden hayata döndü. “Yazılım arkeologları” olarak adlandırılan araştırmacılar, ELIZA’yı tekrar işlevsel hale getirerek yapay zeka tarihinin bu önemli parçasını günümüze kazandırdılar. ELIZA, 1960’ların başında MIT profesörü Joseph Weizenbaum tarafından geliştirilen ve adını “Pygmalion” oyunundaki Eliza Doolittle karakterinden alan bir yazılımdı.
Başlangıçta bir iletişim modeli olarak çalışan ELIZA, bir terapisti taklit ederek kullanıcıların sorularına karşı sorularla yanıtlar veriyordu. Bu yaklaşım, günümüzdeki yapay zeka uygulamalarının temellerini atan önemli bir adım oldu. ELIZA, özellikle “DOCTOR” adlı script’iyle, kullanıcıların söylediklerine cevap vererek bir psikoterapi seansı gibi diyaloglar oluşturuyordu. Örneğin, bir kullanıcı “Erkekler hepsi aynı” dediğinde, ELIZA bunun üzerine “Nasıl?” şeklinde bir soru yönelterek tepki veriyordu.
Yazılımın orijinal kodu, artık geçerliliği olmayan MAD-SLIP (Michigan Algorithm Decoder Symmetric List Processor) adlı bir programlama diliyle yazılmıştı. Ancak, teknoloji geliştikçe ELIZA, Lisp diline çevrildi ve dünya çapında yaygınlaştı. 2021 yılına kadar orijinal kodun kaybolduğu düşünülüyordu. Ancak, Stanford Üniversitesi’nden bilişsel bilimci Jeff Shrager ve MIT arşivcisi Myles Crowley, ELIZA’nın kaybolan bu kodunu, Weizenbaum’un eski belgeleri arasında bulmayı başardılar.
Shrager, bu buluş hakkında şu şekilde yorum yaptı: “Erken yapay zeka öncülerinin düşüncelerini nasıl şekillendirdiğini anlamak beni çok ilgilendiriyor. Bir bilgisayar bilimcisinin kodu, onların düşüncelerinin bir kaydına yakın bir şeydir ve ELIZA, erken yapay zekanın önemli bir simgesi olarak benim için çok değerli bir dokümandır.”
ELIZA’nın yeniden hayata dönmesi, oldukça zorlu bir süreci gerektirdi. Araştırmacılar, orijinal kodu temizlemek, hataları ayıklamak ve 1960’ların bilgisayarını taklit eden bir emülatör geliştirmek zorunda kaldılar. Ancak 21 Aralık’ta ELIZA ilk kez altmış yıl sonra aktif hale getirildi. Shrager, “Çalıştığını ve hem de mükemmel bir şekilde çalıştığını kanıtlamış olduk” dedi.
ELIZA’nın yeniden çalışır hale gelmesi sadece teknik bir başarı değil, aynı zamanda bilgisayar biliminin tarihine duyarsız kalınmasının yol açabileceği bilgi kayıplarına da dikkat çekiyor. Bu tür erken dijital eserlerin korunması, teknoloji tarihinin kültürel mirasımızın önemli bir parçası olarak kabul edilmesi gerektiğini vurguluyor.
Bu başarı, geçmişteki önemli teknolojik kilometre taşlarını korumanın önemini bir kez daha hatırlatıyor. ELIZA, yapay zeka tarihindeki ilk adımlardan biri olarak, modern chatbot’ların evrimini anlamamız için temel bir referans noktası olmaya devam ediyor.
